Trombone (trombon), üflemeli çalgı grubunda yer alan, kendine özgü ses karakteristiğe sahip enstrümandır. Caz müziğin önemli elemanlarından biri olan trombon, bandolarda ve orkestralarda kullanılır. Hafif yanık sese, orijinal çalma tekniklerine sahiptir. Üzerinde nota delikleri ve tuşları bulunan trombon, özel solo performanslar için de tercih edilen müzik aletleri arasındadır. Birden çok çeşidi bulunur. Bu enstrümana ilgi duyuyorsanız ve caz performanslardan hoşlanıyorsanız daha fazla detay için yazının devamını okuyabilirsiniz.
Trombon Nedir?
Trombon bakır, üflemeli bir çalgıdır. Kısaca trombon nedir? Pistonlu valfler yerine sürgülü bir tarama mekanizmasıyla kullanılan trombon, caz müziğin göz bebeğidir. Orkestralarda, konserlerde, Halk müziğinde kullanılan çok amaçlı bir çalgıdır. Okul bandolarında ve belediye bandolarında da kullanılan çalgılardan bir tanesidir. Çalarken sol elin hareketi kritiktir. Piston yerine bu el hareketiyle enstrümanın ağırlığını ve tonunu kontrol etmek mümkün olur.
Trombonun Tarihi ve Gelişimi
Trombonun ilk olarak İtalya’da ortaya çıktığına dair bir rivayet vardır. Kesin bir şey söylemek ise mümkün değildir. Trombonun kesin olarak ortaya çıktığı yeri ve tarihi söylemek zordur. Trombonun tarihine bakarsanız en azından 15. Yüzyıla kadar dayandığını görebilirsiniz. İlk kullanım alanının Rönesans kilisesi olduğu zannedilir.
16.Yüzyılda trombonun İngiltere’de kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır. Müzisyenlerin ilgi duyduğu bir enstrüman haline gelen trombon, 18. Yüzyılda orkestraların önemli bir parçası olmuştur.Aynı dönemde saksafon gibi farklı nefesli çalgılar da üretilmiştir. Trombon daha çok diğer çalgıların seslerini dengelemek ve orkestraya bir bütünlük katmak için tercih edilmiştir.
Enstrümanın bugünkü şeklini alması 19. Yüzyıla denk gelmiştir. Türkçe adı trombon olan çalgının farklı dillerde değişik ifadeleri mevcuttur. İtalyanca trompa kelimesi trompet anlamına gelir. Almancada buzune, Fransızcada busine, İngilizcede sackbut isimleriyle anılmıştır. Trombon üflemeli çalgı grubuna dâhil olan trumpet ve tuba gibi farklı üflemeli çalgılarla bir arada kullanılır.
Trombon, orkestra içinde farklı nefesli çalgıların birleşmesiyle zengin sesler elde etmek için kullanılmaya başlamıştır. Günümüzde yaygınlığı artan, Türk orkestralarında da sıkça kullanılan trombon da saksafon gibi farklı bölümlerden oluşur.
Trombonun Yapısı ve Bölümleri
Trombonun yapısı, onu oluşturan parçaların tasarımına göre şekillenmiştir. Ağızlık, kulis, kalak olmak üzere üç bölümden oluşur. İnce ağızlık yapısı, dudaklarla ve üflenen nefesle titreşir. Kulis adı verilen sürgü kısmı trombon üzerinde yer alan farklı notaları çıkarmaya yardım eder. Boru uzunluğunu değiştirmeye de yarayan bu kısım, ses yapısını değiştirmenizi sağlar. Boru kısaldıkça tizleşir ve uzadıkça pesleşir. Bu yöntem trombonla yapılabilecek olan Glissando tekniğini mümkün kılar. Glissando kayarak demektir. Boruyu arkaya öne kaydırarak oluşturulan seslerin oluşumuna bu isim verilir. Teknik yaylı çalgılarda da sıklıkla kullanılır.
Trombon Çeşitleri ve Kullanım Alanları
Trombon çeşitleri arasında bass trombone, tenor trombon, plastik trombon, pistonlu trombon, profesyonel trombon gibi seçeneklere sahiptir. Cimbasso ise hem trombon hem de saksafon gibi nefesli çalgıların arasındaki sesleri çıkarabilen, şekil olarak ikisinin ortasında nefesli çalgı türüdür.
Bazı trombon çeşitleri üretildikleri yere göre isim almıştır. Bunlardan bir tanesi ise Vienne Valve Trombone olarak bilinir. Viyana’da ortaya çıkmıştır. Bir valfli trombon modelidir. Bu çalgıda valfli korno sistemi bulunur.
(French Horn) Korno nedir?
Trombona çok benzeyen, salyangoz kabuğuna benzer kıvrıma sahip, bakır borundan üretilmiş üflemeli enstrümana korno denir. Antik Mısır’da, Roma’da, Mezopotamya’da doğadaki malzemeler kullanılarak üretilmiştir. İlk örnekleri boynuzdan yapılmıştır. Bu sistem geldikten sonra dönemin sanatçıları trombonun mükemmel bir seviyeye ulaştığını söylemiştir. Başlarda 3 ve 4 valfli sistemle çalışan bu trombonda teknik bazı problemler oluşmaya başlamıştır. Bu da enstrüman için yeni bir sistem arayışına girmeyi zorunlu kılmıştır.
Aynı dönemde Adolphe Sax tarafından icat edilen nefesli çalgılardan bir diğeri ise saksafon olmuştur. Trombona benzeyen yapısıyla saksafon şu anda en çok çalınan caz müzik enstrümanlarından bir tanesidir.
Saksafon nedir?
Saxsofone, koni veya S biçiminde tasarlanmış olan, pirinçten üretilen, ses elde etmek için bir kamışa ihtiyaç duyan nefesli çalgıdır. 1840’lı yıllarda Adolphe Sax tarafından üretilmiştir. Sax’ın bir sonraki icadı 6 valfli trombon olmuştur.
Entonasyon ve ses kalitesi açısından yaşanan sorunlar nedeniyle 1850’de Adolphe Sax 6 valfli yeni bir tasarım geliştirmiştir. Çalgıda, her bir valf bir pozisyona denk gelir. Yedinci pozisyon ise hiçbir valfe basılmadığında elde edilir. Çalgı icat edildiği ilk zamanlarda entonasyon sorunlarını giderdiği için hayli sevilmiştir. Enstrümana ilerleyen dönemlerde farklı parçalar entegre edilmiştir.
6 valf, 7 kalak ve 7 valf, 13 kalak tasarımlarıyla enstrüman daha karmaşık bir tasarıma bürünmüştür. 7 kalak bulunan enstrüman modelinde her bir kalak bir valfe bağlıdır. Valflere basılmadığında yedinci yani en büyük kalak devreye girer. 6 valfli trombon sistemi 20. Yüzyıla kadar Paris ve Brüksel opera orkestralarında yer almıştır. Sonrasında Superbone trombone modeli hem kulisli hem valfli sistemle çalışacak şekilde tasarlanmıştır. 1970’lerde Maynard Ferguson tarafından popüler olması sağlanmıştır.
Bu tasarımın bir üst modeli, estetik duruşu, şık görünümü, daha az karmaşık yapısıyla valide trombondur. Valide trombone, 20. Yüzyılda valflerin ve kulisin birleşmesiyle ortaya çıkan çalgılar grubunda yer alır. Çalgının adı, valve ve slide kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur. Enstrümanda üç adet valf ve daha kısa bir kulis kısmı bulunur. Kulis kısmında dört pozisyon yer alır.
Sonraki süreçte trombonun kardeşi olarak nitelendirebileceğimiz opicleide, tuba, bombardon ve cimbasso gibi müzik aletleri ortaya çıkmıştır. 1881’de bas trombon icat edilmiştir. Trombon ve ona benzeyen çalgı grupları, Almanya, İtalya ve Avusturya’da uzun yıllar askeri ve sivil orkestralarda ve bandolarda kullanılmıştır. Aynı zamanda opera orkestralarında oldukça popüler çalgılar olmuşlardır.
Trombon Nasıl Çalınır?
Dünya çapında yaygınlığı artan nefesli çalgıyı nasıl kullanabileceğinizi merak ettiyseniz bu konuda özel ders almayı düşünebilirsiniz. Kısaca trombonun çalışma prensibini ise şu şekilde anlatmak mümkündür:
Trombon ağızlık kısmı içinde yer alan kamış yardımıyla ses üretebilen bir çalgıdır. Üzerinde yer alan valf ve nota delikleri sayesinde ses üretilmesini sağlar. Tenor ve bas olmak üzere iki çeşidi bulunan trombonun notaları do veya fa anahtarı üzerinden okunur. Pistonlu çeşitlerinde 3 ses bölgesi bulunur. Pistonlu trombonlarda en iyi ses ikinci bölgeden çıkar. Birinci ve üçüncü bölgeler, en pes ve tiz bölümleri kapsar.
Trombon çalarken dikkat edilmesi gerekenlerden bir tanesi dik bir duruşla ve doğru nefesle üflenmesidir. Sol elle trombonu tutarken sağ elle trombonun sürgüsünü kontrol ederek seslerin değişimini net şekilde verebilmek gerekir. Doğru açıyla ve üfleme tekniğiyle kullanarak trombondan doğru tonda ses elde edebilirsiniz.
Trombonun Özellikleri
Trombon, nefesli çalgı grubunda kendine özgü ses karakteristiğiyle özel kullanım alanlarına sahiptir. Nefesli çalgı şu özelliklere sahiptir:
- Trombon bakırdan üretilen, üflemeli bir çalgıdır.
- Fincan biçiminde bir ağızlığa sahiptir.
- Dudakların titreşimiyle ses çıkarır.
- Kulis uzunluğu sesin pes ya da tiz olmasını etkiler.
- Farklı modellerde ton açısından farklılıkları bulunur.
- Bas ve tenor olmak üzere en yaygın iki çeşit trombon modeli vardır.
- Caz, halk müziği, konser bandoları gibi alanlarda kullanımı yaygındır.
Kendinize uygun trombon modelini satın almadan önce bir müzik markete giderek modelleri inceleyebilirsiniz. Bu sayede çalınış şekilleri hakkında yakından bilgi sahibi olma şansı elde edebilirsiniz.
Trombonun Bakımı ve Temizliği
Trombonun parçalarını ayrı ayrı temizleyerek, müzik aletinden her zaman beklediğiniz kaliteyi elde edebilirsiniz. Trombon bakımını sürekli yapmanıza gerek yoktur. Her kullanım sonrası rutin temizliğinizi yaptıktan sonra müzik aletini, doğru ses tonunda ve kalitesinde kullanmaya devam edebilirsiniz.
Detaylı temizlik ve bakım için parçaları büyük bir itinayla ayırarak tek tek yıkayabilirsiniz. Sonrasında sularının akması için bir bez üzerine serebilirsiniz. Sonrasında müzik aletinizi kuru bir mikro fiber bez yardımıyla iyice kuruladığınızdan emin olmalısınız. Kuruyan ve temizlenen trombonun parlak kısımlarını daha parlak hale getirmek için bir adet gümüş parlatıcıdan yararlanabilirsiniz.
Birbirine geçen parçaların sıkışmasını engellemek adına eklem yerlerine az miktarda vazelin sürebilirsiniz. Bütün parçaları yerine takıp bakımını bitirdiğiniz trombonu taşıma çantasına yerleştirerek bir sonraki performansa hazır halde saklayabilirsiniz.