Ney Nedir ? Özellikleri ve Kısaca Anlatımı

Ney Nedir?

Ney sesiyle mest olanlardan mısınız? Bu nazlı müzik aleti, yapım aşamasından üretimine kadar her aşamada ince işçilik gerektiren üflemeli enstrümandır. Neyin ana malzemesi kamıştır. Kamışlar, su içinde ve sıcak bölgelerde yetişir. Neyin üretilebilmesi için doğru kamışın doğru zamanda toplanıp işlenmesi çok önemlidir. Her aşaması ayrı emek gerektiren ney üretimi sadece bu alanda uzman kişiler tarafından yapılabilir.

Ney Müzik Aleti Nedir?

Ney çalmak istiyorsanız öncelikle gerçekten sabırlı olup olmadığınızı değerlendirin. Kendine özgü dertli sesiyle meşhur, neyden ses çıkarmak enstrüman çalmayı öğrenmenin en zor adımıdır. Bu aşamada doğru kişilerden ders alırsanız ses çıkarma sürecini hızlandırabilirsiniz. Ses çıkarmaya başladıktan sonra onun benzersiz sesiyle kulakları mest etmeye başlayabilirsiniz.

Üflemeli çalgı grubunun en zorlu üyelerinden olan enstrüman, yaralı bir gönülden çıkan serzeniş gibidir. Sesiyle huzur veren ve hüzünlendiren neyin hikayesi M.Ö. 5000 yılına kadar dayanır.

Ney'in Tarihsel Gelişimi ve Kültürel Önemi

Neyle ilgili bilgiler arasında adını Sümerceden aldığı ve zamanla Farsçaya da geçerek Na, Nay gibi isimlerle anıldığı yer alır. Bu kelimeler, Farsçada kamış anlamına gelir. Sümerler ve Aztekler tarafından çalındığı bilinen ney enstrüman olarak uzun yıllardır çalınmaya devam etmiştir.

Eski Türk eserlerinden biri olan Divan-ı Lügat-it Türk’te neyden askeri bir çalgı olarak bahsedilmiştir. Ney tarihçesi içerisinde Uygurların kabartmalarında bu enstrümana benzer müzik aletlerine yer verdiği görülür. Ney hakkında bilgi veren bu kaynaklar, müzik aletinin eski Türk kültürünün temsilcisi ve önemli çalgılarından biri olduğunu düşündürür.

Türk musikisinde ayrı bir yere sahip olan ney, tekke müziklerinin temel taşı konumundadır. Tasavvuf müziğinin vazgeçilmezi olan neyin üzerindeki 7 delik de bu müzik türüyle bağdaştırılmıştır. Neyin üzerindeki 7 delik, Tasavvuf müziğindeki 7 esmayı simgeler.

Tasavvuf müziğinin vazgeçilmez unsuru olan ney, her sene yapılan Mevlana’yı anma törenlerinde önemli bir yere sahiptir. Semazen gösterilerinde ney müzikleri tercih edilir. Tasavvuf müziği dinlemekten ve ney çalmaktan hoşlanan kişiler için de bu müzik aletinin yeri apayrıdır.

Ney Yapımında Kullanılan Malzemeler ve İşçilik

Ney yapımında kamış kullanılır. Kullanılacak olan kamışın seçiminden işlenmesine her aşama ayrı bir uzmanlık gerektirir. Bunun nedeni, her kamışın üretim için uygun olmamasıdır. İçi boşaltılan ve şekil verilen kamışlar, kısa boğumludur. Enstrümanın üretimi için tercih edilen kamış türü, sarı, sert ve lifli yapıda olmalıdır.

Kamışlar su içinde büyür, yere yakın olan kısımlarındaki boğumlar kullanılmaz. Yapı itibarıyla doğadaki duruşları neyin tam tersini simgeler. Alttan ve üstten kısaltılarak şekil verilen kamışlar, sonbaharda kesilir. Kesildikleri aylar; ekim, kasım ve aralıktır, en geç ocak ve şubat aylarında kesilmeleri gerekir.

Püskülleri ve kabukları sararmış olanların kesilmesi gerekir. Sararmadan kesilen kamışlar, büzüşür ve ney için ideal formunu koruyamaz. Kamışın kesileceği dönem çok önemlidir. Erken ya da geç kesildiğinde kamıştan istenen verimi elde edemezsiniz. Kamışlar, toplandıktan sonra şekil vermek için belli bir süre geçmesi gerekir. İdeal olgunluğa gelen kamışlar, toplandıktan sonra birkaç ay kurumaya bırakılır. Kuruyan kamışların ölçü ayarları yapılır. Ney hangi karar sesine uygunsa kesimleri o sese göre yapılır.

Kesilip açılmaya elverişli hale gelen kamışların içleri boşaltılır, onlardan 9 boğumlu 7 delikli bir üflemeli çalgı elde edilir. En son boğuma altın, gümüş ya da pirinç kaplama bilezikler yerleştirilir. Şekillendirme işlemi bittikten sonra en alt ve en üst boğumlar çatlamasın diye parazvane adı verilen halka bilezik takılır.

Parazvane parlak renktedir. Onu neyle buluşturacak şeklini alabilmek için ateşler içinde acı çekmeyi göz alır. Lehimleme yöntemiyle parlak rengini elde eder ve neyin vücuduyla buluşur. Başpâre ise neyin ağızlık bölümüne takılarak güçlü bir ses çıkarmaya yardımcı olan parçadır. Böylesi özel bir ekipmanın bir araya gelmesi için kullanılan ekipmanlar da son derece özeldir.

Ney yapımında kullanılan malzemeler arasında ölçü ekipmanları, özel delici matkaplar, zımpara kullanılır. Ney açıldıktan ölçü hesabı yapılıp mili milimine denk gelecek şekilde kesildikten sonra sıra perdelerin zımparalanmasına gelir. Ney şekil olarak tamamlandıktan sonra parazvane kısmı parlatma aracıyla parlatılır.

Bütün parçalar yerli yerine takıldıktan ve ney tek vücut hale geldikten sonra sıra enstrüman akorduna gelir. Ney ustası, üflemeli çalgının akordunu yapar. Kontrol sonucu ses ayarının tutmadığını görürse milim hesabıyla kamıştan bir parça daha kesilir ve sesler tekrar kontrol edilir.

Neyin dertli çıkan sesi, sanki üretim için geçtiği bu aşamaların hepsini anlatır gibidir. Önce suyun içinde yetişir, sonra toplanarak kesilir. Daha sonra şekillendirilir, sesi düzgün çıksın diye milim hesabı yapılır. Yine de ses ayarı düzgün değilse neyden istenen kalitede ses çıkması mümkün olmaz.

Ney Çeşitleri ve Özellikleri

Her kamışın farklı bir ses rengi olduğudan neylerin her biri farklı bir ses karakterine sahiptir. Sesleriyle farklılıklarını ortaya koyan ney çeşitleri ana ahenk ve ara ahenk olmak üzere iki ayrı kategoriye sahiptir.

1.Ana ahenk: Bolâhenk Nıfsiye 505 – 525 mm, Sipürde 580 – 600 mm, yıldız 645 – 665mm, kız 685 – 715mm, Dâvud 900 – 940mm, Bolâhenk 1010 – 1050mm’dir.

2.Ara ahenk: Bolâhenk-Sipürde Mâbeyni 545-565mm, Müstahsen 615-635mm, Kız-Mansur Mâbeyni 730-760mm, Mansur Şah Mâbeyni 820-860 mm, Dâvud-Bolâhenk Mâbeyni 960-1000 mm’dir.

Ney Özellikleri

Neyler, akortlarına göre farklı boylardadır.

Dokuz boğumdan meydana gelirler.

Özgün sesleriyle huzur verici bir etkileri vardır.

Ağırlıklı olarak dini müziklerde ve ilahilerde kullanılır.

Diğer üflemeli çalgılara oranla ney çalmayı öğrenmek sabır ve istikrar ister.

En başta sadece ses çıkarmayı öğrenmek için çalışmanız gerekir.

Neyin sesinden hoşlanıyor ve bu alanda kendinizi geliştirmek istiyorsanız işin uzmanlarına danışarak kendinize uygun enstrümanı bulabilirsiniz.

Ney'in Müzikteki Yeri ve Kullanım Alanları

Ney, Tasavvuf müziği, Mevlevi müzikleri, dini müzikler, ilahiler, özel gösteriler gibi alanlarda tercih edilir. Neyler dergâhlarda, müzik evlerinde, özel müzik kurslarında bulabileceğiniz çalgılardır. Özel anma gösterilerinde, sema törenlerinde ney çalınır.

Ney, son dönemde farklı müzik tarzına mensup kişilerin şarkılarına zenginlik katan bir unsur olarak tercih edilir hale gelmiştir. Hayko Cepkin, bu tarzı deneyen sanatçılardan biri olmuştur. Cepkin, Metal ve hard rock tarzında şarkılarıyla ve orijinal tarzıyla ön plana çıkmıştır. Demedim mi? isimli yorumuyla rock ve tasavvuf birleşimiyle dikkat çekmiştir.

Ney Üfleme Teknikleri ve Temel Bilgiler

Ney üfleme teknikleri, doğru oturuş pozisyonundan, enstrümanı tutuş şeklinize kadar her ayrıntıyı içerir. Üflemeden önce ağzınız ıslık pozisyonunda olmalıdır. Enstrümanı tutarken üstteki elin ağza çok yakın olması gerekir. Dudak ile el arasında 1-2 milim kadar açıklık olmalıdır.

Doğru oturuş ve duruş pozisyonunu öğrendikten sonra 6 adet nefes devresini öğrenmelisiniz. Bunlar sırayla:

Sıcak nefes,

Ilık nefes,

Soğuk nefes,

Rüzgârlı nefes,

Şiddetli nefes,

Çok şiddetli nefes şeklindedir.

Ney sapsız bir çalgı olduğu için hem solakların hem de sağ elini kullananların rahatlıkla çalabileceği yapıdadır. Genelde sağ el yukarıda çalınsa da neyi, sol el yukarıda olacak şekilde de çalabilirsiniz.

Ünlü Neyzenler ve Onların Katkıları

Ünlü neyzenler arasında ilk akla geleni Neyzen Tevfik’tir. 1879-1953 yıllarında yaşamış olan ünlü neyzen, müzik kurallarının ötesinde bir tarz yaratarak, özgür müzik anlayışını benimsemiştir. Ney çalmayı para kazanma aracı olarak görmemiş, aksine kendi istediği şekilde ve zamanda çalmaya devam etmiştir.

1927 doğumlu Kutb-ün Nayi Niyazi Sayın, lise yıllarında ney üflemeye başlamıştır. Neyzen ve ressam Halil Dikmen’den ders almıştır. 1950’de Üsküdar Musiki Cemiyeti’ne devam etmiş, aynı yıl Neyzen Dede Süleyman Ergüner’in davetiyle İstanbul Radyosu saz eserleri icra programına katılmıştır. Sayın, aynı yıl İstanbul Radyosu’na ney sanatçısı olarak girmiştir.

Halil Dikmen’in uyguladığı dudak vibrasyon yeniden düzenleyerek neyde yeni bir teknik geliştirmiştir. Çok değerli ney hocalarından dersler alan ve çeşitli devlet kurumlarında sanat icra eden Sayın, sanatıyla sonraki nesillere örnek olmuştur.

Aradan yıllar geçse de müzik dönüşerek ve gelişerek devam etmiştir. Neye gönül veren ünlü Türk sanatçılar arasında: Burcu Karadağ, Ercan Irmak, Volkan Yılmaz, Ali Tan, Eyüp Hamiş, Ali Tüfekçi yer alır.